فصل(9)

 برای مشاهده مطالب و فیلم های فصل 9 به ادامه مطلب بروید...

 داستان انقراض دایناسورها

بر خلاف آنچه تا کنون تصور می رفته است ,عامل اصلی انقراض دایناسورها و هم عصرانشان شهاب سنگ معروف "چیکسولوب"* نمی باشد..

  

به اعتقاد برخی فسیل شناسان اصابت شهاب سنگهای متعددبه زمین, آتشفشانهای مهیب و پرقدرت شبه قاره هند و نهایتا تغییرات آب و هوایی در پایان دوره" کریتاسیوس" همگی در نابودی دایناسورها نقش داشتند.

بیش از 65  میلیون سال پیش دراواخر دوره کریتاسیوس ,شهاب سنگ عظیم الجثه ای به قطر 10 کیلومتر به زمین اصابت کرد.در اثر این اصابت حفره ای عظیم در دل زمین ایجاد شد که با استفاده از ابزارهای زمین شناسی وجود آن در یک کیلومتری زیر سطح زمین کشف شد .مکان این اصابت یاکوتان در پنینسولا واقع در مکزیکو بود.

هنگامی که چیکسولوب به زمین اصابت کرد شوک عظیمی ناشی از انتقال انرژی به زمین بوجود آورد با این اتفاق  5.0×1023 ژول انرژی تقریبا برابر با  100000  گیگا تن تی ان تی انرژی آزاد شد .این مساله یک سونامی عظیم در همه جهات به  وجود آورد که به خصوص جزایر کارائیب را به شدت در هم نوردید همچنین موجب بروز زمستان هسته ای شد که زمین را بر ای سالها با ابر غلیظی پوشاند.

در اینجا بود که در دهه هفتاد میلادی نظریه انقراض دایناسورها توسط این شهاب سنگ از سوی فیزیکدانی به نام لوئیس آلوارز و پسرش والتر که یک زمین شناس بود مطرح شد .این نظریه به طورگسترده ای از سوی جوامع علمی با  استقبال روبرو شد و مورد پذیرش قرار گرفت.بر اساس این نظریه  ایریدیوم تا پیش از اصابت چیکسولوب در زمین وجود نداشته است و توسط این شهاب سنگ به زمین آورده شده است.

اما  تحقیقاتی که به تازگی صورت گرفته است و با نمونه برداری از رسوبات اعماق دریا در محل اصابت چیکسولوب و نیز در تگزاس در طول رودخانه " برازوس" و از صخره های عظیم الجثه در شمال مکزیکو نشان می دهد که چیکسولوب  به تنهایی نمی تواند عامل انقراض دایناسورها در کره زمین باشد چراکه اصابت این شهاب سنگ  300000 سال پیش  از نابودی کامل حیات به زمین رخ داد که پس از آن بسیاری از گونه های جانداران دریایی  سالهابه حیات خود ادامه می دادند.

بر اساس این تحقیقات حفره به جا مانده ازاین شهاب سنگ تنها یکی از هزاران آثار باقیمانده از انواع مشابه خود بر روی کره زمین است و شاید چیکسولوب کوچکترین و جز اولین سری از شهاب سنگهایی باشد که حیات برروی کره زمین را برای بیش از  50000از بین برد.

در تمامی مکانهای بالا محققین میکرو فسیلهای موجود را مورد بررسی قرار دادند اما  هیچ گونه تاثیرات زیست محیطی که منجر به پدیده انقراض شود رانیافتند .بعبارتی هیچگونه رابطه ای بین انقراض و اصابت چیکسولوب به زمین  وجود ندارد.در نهایت بزرگترین و آخرین ضربه نامشخص در 65.5 میلیون سال رخ داد و این فاجعه دو سوم از انواع گونه های  گیاهی و جانوری را به ورطه نابودی و انقراض کشاند. در واقع آن ضربه بود که باعث شد تا فلز ایریدیوم به کره زمین آورده شود و اکنون در همه سنگها و صخره ها در همه جای دنیا دیده شود. این خود از نشانه های آن ضربه کاری است که منجر به نابودی عصر خزندگان گردید.

به این ترتیب با کشف حلقه ها ی گمشده داستان واقعی انقراض دایناسور ها این داستان را می توان این گونه ادامه داد و به پایان بردکه چیکسولوب علی رغم شدت و قدرت اصابت همراه با فعالیتهای آتشفشانی بلند مدت و شدید در شبه قاره هند که طغیانهای بازالتی به همراه داشت مقادیر بسیا رانبوهی از گازهای گلخانه ای را به اتمسفر زمین متصاعد کرد  در طی یک دوره بیش از یک میلیون سال  با تغییرات جوی گونه های جانوری  را به پرتگاه نیستی سوق داد و در نهایت با سقوط دومین شهاب سنگ عظیم الجثه همه چیز به پایان رسید.

اما این داستان با یک سوال به پایان می رسد و آن این است که رد پای آخرین شهاب سنگ عظیم الجثه را  در کدام نقطه این کره خاکی باید جستجو کرد؟ * چیکسولوب در فرهنگ لغت مایا به معنای "رد پای شیطان" است که نام شهاب سنگ مربوطه نیز از آن اقتباس شده  است.

مراحل تشکیل فسیل

مرحله اول : مرگ

بعد از مرگ جانور، صدف جاندار در داخل رسوبات کف دریا فرو می رود و در طول چند هفته جانوران لاشخور بدن موجود را می خورند و فقط صدف جانور باقی می ماند.

  مرحله دوم : رسوبگذاری

رسوبگذاریبعد از گذشت چند ماه از مرگ جانور، روی صدف آن با رسوبات سیلتی و ماسه ای پوشیده می شود. این لایه ها بصورت ادامه دار روی جانور را می پوشانند و باعث حفاظت آن از آسیب دیدن می شوند. با گذشت زمان لایه های بیشتری روی جانور را می گیرد. بعد از گذشت چند صد سال، صدف چندین متر در زیر زمین قرار دارد

.زمان می گذرد 1000 سال ، 10000 سال و بیشتر ....       

مرحله سوم : کانی سازی اولیه

 کانی سازی اولیهبه تدریج پوسته جانور دستخوش یکسری تغییرات شیمیایی می شود.بطوریکه پوسته جانور دچار پوسیدگی، نفوذ آب و جایگزینی با کانی هایی مثل کلسیت ، آهن و سیلیس می شود. این مراحل بطور علمی به نام کانی سازی اولیه شناخته می شوند.

بعد از گذشت میلیون ها سال پوسته اصلی کاملا بوسیله کانی ها جایگزین می شود و سنگی که باقی می ماند کاملا مشابه پوسته  اولیه است.فسیل شکلی کاملا شبیه جانور اصلی دارد با این تفاوت که تبدیل به سنگ شده است.این مراحل باعث تغییر رنگ جانور نیز می شود.  

  مرحله چهارم : فرسایش

 فرسایش بعد از گذشت میلیون ها سال صفحات زمین حرکت می کنند و کف دریا بطور اجباری به سطح زمین می آید.در نتیجه این حرکت یک نمای جدید از زمین ظاهر می شود.به یکباره در بالای سطح زمین سنگی فرسایش یافته پدید می آید.باد، باران،یخ و همچنین نور خورشید به این فرسایش کمک می کند. 

 مرحله پنجم : ظاهر شدن در سطح زمین

          ظاهر شدن در سطح زمین بعد از گذشت حدود 150میلیون سال بالاخره فسیل در سطح زمین نمایان می شود که این مرحله باعث خوشحالی فسیل شناسان می شود.

 

مناطق مرجانی

 

مرجان ها در دریاها نقش جنگل ها را در سطح کره زمین دارند. همان طور که جنگل ها شش های کره زمین هستند، مرجان ها هم همین نقش را در دریاها دارند. آنها بیش ازهفتاد درصد از اکسیژن موجود در دریا را تولید میکنند.

بدون اکسیژن، آبزیان امکان زندگی نخواهند داشت.
مرجان ها آب را نیز پالایش داده و موجب شفافیت آن میشوند.

مرجان ها اولین زنجیره غذایی دریا هستند. خوراک آبزیان که جلبک های گوناگون و حیوانات ریز میباشند، درون مرجانها زیست می کنند. به این دلیل مناطق مرجانی "پناهگاه" گونه های دریایی هستند.

بالاترین تنوع زیستی در جزایر مرجانی یافت میشود : بیش از ۸۰ هزار گونه حیاتی، بخشی یا تمام زندگی خود را در مناطق مرجانی می‌گذرانند.

مرجان ها در زمان توفان و وقوع جریان های دریایی به عنوان یک حایل و دیوار حفاظت کننده از سواحل عمل می کنند.

بقول سهراب : و بدانیم که پیش از مرجان خلائی بود در اندیشه دریاها ...

در این تاپیک قصد داریم با مرجان ها و اهمیت وجود آنها آشنا شویم:

مرجان چیست؟
در میان اقیانوسهای جهان یکی از غنی ترین فرم های تنوع زیستی را در ساختارهای زنده ای می یابیم که مرجان نام دارند. آبسنگهای مرجانی که به ظاهر شبیه صخره هایی بی جان می باشند، درواقع جوامع زنده ای هستند که تنوع بالای موجودات ساکن آنها را در کمتر اکوسیستمی می توان شاهد بود.

مرجان ها، جانورانی گیاهی شکل و استوانه ای از رده کیسه تنان هستند و اغلب دسته جمعی زندگی می کنند. در بالای استوانه ، سر آن ها قرار دارد و در پایین، صفحه ای پهن وجود دارد که به آن صفحه پایی می گویند. سلول های صفحه پایی موادی آهکی ترشح می کنند تا مرجان بر روی تخته سنگ ثابت نگه داشته شود. با ترشح این مواد، به تدریج پایه ای آهکی برای مرجان به وجود می آید. تجمع مرجان ها و ترشحات آهکی آنها، در طول دوران مختلف زمین شناسی در پیدایش جزایری مثل کیش نقش داشته است. جزایر مرجانی و جنگل های استوایی دارای بالاترین تنوع زیستی در اکوسیستم های جهان هستند.
این آبزیان حساس بویژه در مناطق گرمسیری جهان نقش بسیار مهمی را در پایداری و تداوم حیات اقیانوسها ایفا می کنند.

مرجان ها از جانوران آبزی هستند که در شاخه کینداریا و رده آنتوزوآ طبقه بندی می‌شود.

آنها بر دو دسته اند:
- مرجان‌های نرم
- مرجان‌های سخت
مرجان ها از اجزایی به نام پلیپس تشکیل شده‌اند . پلیپس‌ها در درون خود مایعی ژله مانند دارند . دهان مرجان‌ها از اجزایی به نام تنـــــتیکلز تشکیل شده است که به وسیله آن پلـــــنکتون‌ها را به دام می‌اندازد . مرجان‌ها به دو طریق تقسیم سلولی و حرکت لاروها تولید مثل می‌کنند . مرجان‌ها سیستم دفاعی و تهاجمی هم دارند . آنها زندگی همیارگونه‌ای دارند . مرجان‌ها تا جایی که مواد غذایی دارند رشد می‌کنند سپس رشد آنان متوقف گردیده و اجازه رشد به گونه‌های دیگری می‌دهند که فرصت‌های غذایی مناسب‌تری دارند.

مرجان ها ، سازندگان اصلی تشکیلات یا جزیره‌های کوچک دریایی بوده و توده‌های سختی بوجود می‌آورند که قادر به مقاومت در برابر امواج کوبنده دریاها هستند. بسیاری از جانوران در میان مرجانها به سر می‌برند . تولید مثل این پولیپها به صورت کلنی های متراکم ، مرجانهای آهکی و تشکیلات مرجانی تولید می‌کنند. این جانوران به آبهای تا 20 درجه سانتیگراد یا گرمتر احتیاج دارند و از سطح تا اعماق 37 متر ، میان 28 درجه شمالی و 28 درجه جنوبی به سر می‌برند. در اطراف فلوریدا و هند غربی و دریای مرجان هاوایی و فلیپین تا استرالیا و آفریقای شرقی فراوان هستند.

حقایقی درباره مرجانها:

- مرجان ها اکسیژن آب را تأمین مى کنند و موجب شفافیت آن مى شوند .
- مرجان‌ها فقط 1% از بستر دریاها را پوشش می‌دهند .
- مرجان‌ها 25% از تمام حیات دریا را در خود حفظ می‌کنند .
- بسیاری ازانواع ماهی‌ها در مرجان‌ها زند گی می‌کنند .
- هر کدام از مرجان‌ها یک اکوسیستم کامل هستند .
- در اقیانوس اطلس %15 مرجان‌ها تجمع دارند که مجموعه‌ای از 70 گونه مرجان می‌باشند . این مرجان‌ها محل زندگی 500 نوع ماهی هستند .
- اقیانوس هند و آرام شامل % 85 از ریف‌های جهان با 700 نوع مرجان و 4000 گونه ماهی می‌باشند .
- بیش از 80000 گونه حیاتی در مرجان‌ها زندگی می‌کنند .
- مرجان‌ها 6/1 سواحل دریاها و خشکی‌ها را محافظت می‌کنند ،مثلا : جزیره های کم‌ارتفاع را در برابرخشم امواج و فرسایش دریاها محافظت می‌نمایند .
- هر یک متر مربع مرجان از نظر اقتصادی برابر 47000 دلار می‌ارزد .
- بزرگترین صنعت توریست جهان با جذابیت‌های طبیعی که 10% از کل صنعت توریست را پوشش می‌دهند .
- مرجان‌ها به غیر از غذا یک مکان برای زندگی موجودات دریایی هستند .
- این موجودات از قدیمی‌ترین اکوسیستم زمین هستند و جوان‌ترین مرجان‌ها 18000 سال عمر دارند.
- مرجان‌ها گونه‌ای از جاندارانند که نه گیاهند و نه جانور بلکه ماینرال نام دارند که از موادی به نام زوکسانتیلا تشکیل یافته‌اند.

عوامل از بین برنده مرجان ها:

به طور کلی مرجان ها به نوسانات شرایط محیطی و به خصوص شوری، شفافیت آب، اکسیژن محلول و درجه حرارت بسیار حساس بوده و لذا دامنه تحمل کمی نسبت به شرایط محیطی دارند و به همین دلیل افزایش آلودگی‌های مختلف در محیط‌های دریایی، این اکوسیستم را سریعا دچار نابودی می‌کند .

همچنین از عوامل تهدید کننده مرجانها میتوان موارد زیر را نام برد:
- لایروبی دریا و استحصال زمین
-آلودگی دریاها (فاضلاب-زباله- مواد نفتی)
- ساخت و ساز در سواحل
- ماهیگیری و استفاده از روشهای مخرب صید
-گرم شدن زمین و آب شدن یخهای قطبی
- شکاف لایه اوزون

نکاتی جهت جلوگیری از تخریب مرجان ها:

- از دست زدن به مرجان ها اجتناب کنیم .
- از شکستن و یا تخریب آنها جلوگیری نماییم .
- از قایقرانی در مناطق مرجانی خودداری نماییم .
- ماهیگیری در مناطق مرجانی به آنها صدمه می زند.
- در مناطق مرجانی لنگر نیاندازیم .
- در حین غواصی تجهیزات خود را در مکانهای مناسب قرار داده تا از برخورد آنها با مرجانها جلوگیری نماییم

.

کاربرد فسیل ها در زمین شناسی

بیشتر فسیل ها از کربونات ها و یا فسفات های ترکیب شده با مواد آلی تشکیل شده اند.آن ها تحت تاثیر گرما، فشار، ترکیبات سیال اطرافشان و همه دیگر عوامل که خصوصیت سنگ های رسوبی را بعد از اینکه رسوب می کنند تغییر می دهند، قرار دارند. بنابراین...

 

فسیل ها، شاخص های حساس تغییر حرارت و ابزار های قدرتمندی برای پیش بینی ذخیره زایشی هیدرو کربون ها ه

همه این عنوان ها اطلاعاتی اساسی در تجزیه و تحلیل حوزه های رسوبی و اکتشاف زغال سنگ، نفت و گاز که باقیمانده های زندگی قدیم هستند، شرکت دارند.

شباهت های یک منطقه با دیگر مناطق، مثل آب و هوای یکسان و راه های دریایی و زمینی، مرتبط با ابزارهای نیرومندی در تفسیر نقشه های دیرینه زیست جغرافیایی هستند. به همراه خصوصیت های دیرینه ی بوم شناسی.

این اطلاعات اساس توصیف آب و هوای قدیمی و شرایط نهشتی است که ممکن است سنگ ها و یا مخازن منبع تولید هیدروکربن را ایجاد کرده باشد.

به دلیل تکامل تدریجی آلی و رویدادهای انقراض، توالی تجربی فسیل ها می تواند قابل تشخیص باشد. این توالی، آن ها را شاخص بی مانند زمان کرده است. این مرحله زیست چینه شناسی نام دارد.

چون جانوران و گیاهان در وضع ثابتی نسبت به محیط شان زندگی می کنند فسیل هایی که در محل اولیه خود یافت می شوند، اطلاعات با ارزشی در مورد محیط پیرامونشان ارائه می دهند، که شامل ویژگی های شیمیایی شان است.

اما زمانی که آن ها از محیط زیست شان منتقل می شوند اطلاعاتی در مورد آن جابجایی و عوامل مربوط به آن ارائه می دهند

   .

 

مشاهده فسیل‏های دریایی در سرخه،  در قلب کویر

به گزارش خبرگزاری فارس از سمنان، شاید باور نکنید در شهرستان سرخه که منطقه‏ای کویری است، با صخره‏هایی مواجه شوید که پوشیده از فسیل‏های دریایی است.

   

سفر به منطقه‏ای در جنوب سرخه، نرسیده به بیابانک، شما را با صخره‏هایی مواجه می‏کند که دارای فسیل‏های زیادی از جانوران دو کفه‏ای دریازی است و این امر، نظریه وجود دریا در زمان‏های پیشین را در این منطقه به خوبی اثبات می‏کند.

این منطقه از شهرستان سرخه محل مناسبی برای مطالعه علاقه‏مندان به علوم زیستی و زمین‏شناسی و همچنین گردشگران است.

صخره‏هایی فسیل‏های دریایی سرخه در هفت کیلومتری غرب سرخه و نرسیده به ریل راه‏آهن قرار دارد. پس از رسیدن به این محل، به یک دو راهی می‏رسیم و سپس وارد جاده خاکی می‏شویم.

جاده مجددا دوراهی می‏شود؛ دوراهی به سمت راست را انتخاب می‏کنید و حدود 200 متر پیش می‏رود و سمت چپ، صخره‏هایی نمایان می‏شود که پوشیده از فسیل‏های دریایی است.

 

سنگ های رسوبی

سنگ رسوبی به سنگی گفته می‌شود که بر اثر ته ‌نشین شدن مواد داخل آب به وجود می‌آید. رودها مقدار زیادی مواد را با خود به دریاها و دریاچه‌ها می‌برند. این مواد به دلیل سنگینی به ته دریا می‌روند. روی هم قرار می‌گیرند و پس از سفت شدن سنگ‌هایی را به وجود می‌آورند که به آن‌ها سنگ‌های رسوبی گفته می‌شود...

         

سنگ‌های رسوبی لایه‌لایه‌اند که رنگ یا جنس هر لایه با لایه دیگر متفاوت است. ریگ، شن و سنگ‌های آهکی نمونه‌هایی از سنگ‌های رسوبی هستند. سنگ‌های رسوبی تقریباً تمام سطح قاره‌ها را پوشش می‌دهند ولی به طور کلی 8% از کل سنگ‌های پوسته را در بر می‌گیرند. سنگ‌های رسوبی فقط لایه نازکی روی پوسته هستند.

سنگ‌های رسوبی در ادوار گذشته زمین‌شناسی در محیط‌ های طبیعی متفاوتی که امروزه وجود دارد، رسوب کرده‌اند. مطالعه این محیط های عهد حاضر و رسوبات و فرآیندهای آن‌ها به درک بیشتر معادل قدیمی آن‌ها کمک می‌کند. دلایل زیادی برای مطالعه سنگ‌های رسوبی وجود دارد زیرا ارزش اقتصادی کانی‌ها و مواد موجود در آن ها کم نمی‌باشد. سوخت‌های نفت و گاز از پختگی مواد آلی در رسوبات مشتق شده و سپس این مواد به یک سنگ مخزن مناسب، که عمدتاً یک سنگ رسوبی متخلخل است، مهاجرت می‌کند.

ذغال، سوخت فسیلی دیگری است که البته در توالی‌های رسوبی نیز وجود دارد. روشهای رسوب‌شناسی و سنگ‌شناسی به طور گسترده در پی‌جویی ذخایر جدید این منابع سوختی و سایر منابع طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سنگ‌های رسوبی بیشتر آهن، پتاس، نمک و مصالح ساختمانی و بسیاری دیگر از مواد خام ضروری را تأمین می‌کنند. محیط‌ ها و فرآیندهای رسوبی و جغرافیای قدیمی و آب و هوای قدیمی، همگی را می‌توان از مطالعه سنگ‌های رسوبی استنباط کرد. این‌گونه مطالعات به شناسایی و در تاریخ زمین شناسی زمین کمک فراوانی می‌کند. سنگ‌های رسوبی حاوی زندگی گذشته زمین، به فرم فسیل‌ها هستند که این‌ها مفاهیم اصلی انطباق چینه شناسی درفازوزوئیک می‌باشند.

تاریخچه و سیر تحولی

مطالعه سنگ‌های رسوبى از نظر مشخصات ساختى، بافتى و ترکیب شیمیایى آن‌ها، اولین بار در سال 1879 توسط سوربى انگلیسى انجام گرفت. وی مطالعه سنگ‌های رسوبى در مقاطع نازک را براى اولین بار ابداع نمود. بعدها در 1899، کایوى فرانسوى پاره‌اى از مشخصات میکروسکوپى و مشخصات ماکروسکوپى بعضى از سنگ‌های رسوبى در کشور فرانسه را، به صورت مصور تشریح و تفسیر کرد. از آن تاریخ به بعد، به پیروى از کایو، بررسی سنگ‌هاى رسوبى و کوشش اکثر سنگ‌شناسان، عمدتاً بر کانی‌شناسى و تشخیص کانى‌هاى تشکیل دهنده این سنگ‌ها متمرکز گردید، که در این میان ماسه‌سنگ‌ها و رسوبات ماسه‌اى و از میان کانى‌ها هم، کانی‌هاى سنگین (داراى وزن مخصوص بیش از 85/2) بیشتر مورد توجه قرار گرفتند.

در سال 1919، ونت ورث آمریکایى براى سنجش اندازه ذرات و دانه‌هاى تشکیل دهنده رسوبات تخریبى مقیاسى ارائه داد و به کمک مقیاس ونت ورث، مطالعه دانه سنجى و تجزیه‌هاى کمى و مکانیکى رسوبات بر مبناى اندازه دانـه‌ها و فراوانى آن‌ها میســـر گردید. ســـرانجام در ســـال 1933، آدن و کرمبـــــاین، مقیاس‌هاى جدیدترى براى اندازه‌گیرى دانه‌هاى رسوبى ارائه دادند و در مکانیسم تجزیه‌هاى مکانیکى رسوبات تخریبى، تسهیلات زیادترى ایجاد کردند. امروزه هم، مقیاس‌هاى اندازه‌گیرى متداول براى مطالعات رسوب‌شناسى و سنگ‌هاى رسوبى، به نام همین افراد معروف بوده و مورد استفاده سنگ‌شناسان و رسوب‌شناسان قرار دارد.

 

فسیل درسنگ های رسوبی

فسیل ها بقایای جانوران و گیاهان باستانی و ردپاها یا اثرات به جا مانده از موجودات زنده از دوره های زمین شناسی گذشته یا اثرات به جا مانده از هر فعالیتشان هستند. فسیل ها روی همه قاره های زمین پیدا شده اند...

بیشتر لایه های فسیلی از سنگ های رسوبی به دست آمده اند. سنگ رسوبی سنگی است که از رسوباتی نظیر ماسه، گل و تکه های کوچک سنگ تشکیل شده است . پس از گذشت دوره های زمانی طولانی، این ذرات کوچک فشرده شده اند (متراکم شده اند). اگر فسیلی در میان آنها باشد، این فسیل زیر لایه های بیشتر و بیشتری از رسوب دفن شده است و در داخل سنگ های رسوبی فشرده شده است. لایه های زیرین قدیمی تر از لایه های بالایی هستند.

به عبارت دیگر در شرایطی، گیاهان و حیوانات مرده در زیر خاک دفن می شوند اما فاسد نمی شوند.آب به داخل خاک نفوذ می کند و مواد معدنی از قبیل آهن،سیلیکات و کلسیم را با خود می برند. این مواد دور واطراف گیاهان یا حیوانات مرده جمع می شوند و آنها را به همان صورت حفظ می کنند. با گذشت زمان، مواد شیمیایی فوق سخت می شوند و یک نسخه تقریبا کاملی از حیوان اصلی بوجود می آید. این نسخه را فسیل می گویند.

بنابراین فسیل ها انواع باقیمانده جانورى و گیاهى نظیر جسم حیوانات و استخوان هاى مربوط به آنها ، تنه گیاهان قدیمى و ساختمان شان ، کرمهاى نرم، ستاره هاى دریایى و غیره ( از نقطه نظر تشریحى ) و آثار و مواد به جامانده از آنها نظیر فضولات ، مدفوعات ، تخم ها ( آثار طبیعى ) و اثر لانه ها ، آشیانه ها ، رد پاها ( آثار مصنوعى ) را شامل مى شود و تمامى اینها بطور مستقیم توسط موجودات که در گذشته مى زیسته اند ، بوجود آمده اند .

اصطلاح فسیل دلالت بر زمانی طولانی می کند که در طی آن موجود ات فسیل شده زندگی می کردند و بقایای مرده آنها در رسوبات ادوار ما قبل تاریخ به حالت سنگواره باقی می ماندند . البته این بدان معنی نیست که فسیل ها از موجودات کاملا ناپدید شده اند بلکه اشکال گوناگونی از آنها نیز جمع آوری و شناسایی شده اند که امروزه نیز زندگی می کنند.

جانور شناسی و گیاه شناسی اطلاعاتی درباره زندگی موجوداتی می دهندکه بدون آشنایی به هر کدام از آنها فسیل ها نمی توانند مفهومی داشته باشند و علم دیرینه شناسی نیز شواهد و مدارکی را درباره زندگی اجداد جانوران و گیاهان در اختیار زیست شناسان قرار می دهد . مطالعه فسیل ها اساس و پایه بخشی از علم زمین شناسی اقتصادی است و برای شناسایی سنگهای سوختی مانند زغال سنگ ها و منشاء ‌نفت و گاز دارای ارزش زیادی هستند .این نکته را به خاطر داشته باشید که فسیل یک استخوان هیچ استخوانی در داخلش نیست. یک شیء فسیل شده همان شکل شیء اصلی را دارد، اما از نظر مواد شیمیایی بیشتر شبیه به سنگ است.دیرینه شناسی شاخه ای از زیست شناسی است که اشکال زندگی ای را که در دوره های زمین شناسی قبل تر وجود داشته است را مطالعه می کند. اکثراً این کار را با مطالعه فسیل ها انجام می دهد.

شکل فسیل ها :

فسیل ها همان شکلی را دارند که شیء اصلی داشته است. اما رنگ، تراکم و رنگ بندی آنها با شیء اصلی خیلی متفاوت است. رنگ یک فسیل به مواد معدنی ای که آن را تشکیل داده اند بستگی دارد. فسیل ها معمولاً سنگین تر از شیء اصلی هستند .( فسیل ها به طورکلی از سنگ هستند. چراکه مواد سنگی به تدریج جایگزین شیء اصلی شده است). بیشتر فسیل ها از مواد سنگی معمولی ساخته شده اند، اما بعضی پرمزورازترند.

چگونگی تشکیل فسیل ها :

فسیل های بخش های سخت (مانند استخوان ها و دندان ها) به صورت زیر تشکیل شده اند :

¯ بعضی از جانوران به سرعت بعد از مرگشان دفن شده اند (با دفن شدن زیر گل و لای یا دفن شدن در توفان شن و غیره ( با گذشت زمان رسوبات بیشتر و بیشتری بقایای جانور را پوشانده است .

¯ بخش هایی از جانوران که پوسیده و فاسد نشده (معمولاً بخش های سخت تر مثل استخوان ها و دندان ها) در زیر رسوبات تازه شکل گرفته دفن می شود.

¯ در شرایط مساعد (بدون وجود لاشخورها، دفن سریع، نبودن تغییرات آب و هوایی خیلی زیاد)، بخش های بدن جانور در طول زمان به فسیل تبدیل می شود.

¯ بعد از مدت زمانی طولانی، مواد شیمیایی موجود در بدن جانور دفن شده ، تحت یک سری از تغییرات قرار می گیرد. به طوری که استخوان به آهستگی می پوسد وفاسد می شود، آب با مواد معدنیش به داخل استخوان رسوخ می کند و مواد شیمیایی داخل استخوان را با مواد معدنی سنگ مانند جایگزین می کند. فرایند فسیل شدن به نحوه جایگزینی و حل شدن موادمعدنی اصلی در شیء با مواد معدنی دیگر بستگی دارد.این فرایند نتیجه اش یک کپی سنگ مانند سنگین از شیء اصلی است- یعنی یک فسیل. فسیل همان شکل شیء اصلی را دارد، اما از نظر شیمیایی بیشتر شبیه به سنگ است.

راه های تشکیل فسیل موجودات زنده :

– محافظت در برابر دگرگونی : بخش های حشرات یا گیاهان که در کهربا به دام افتاده اند

– سنگ شدن : مواد معدنی سنگ مانند به آهستگی به شیء اصلی نفوذ و چکه می کنند و بافت اندام اصلی با سیلیکات، کلسیت یا سولفید آهن جایگزین می شود و در نهایت یک فسیل سنگ مانند را تشکیل می دهد. بیشتر فسیل های چوب و استخوان به طریق سنگ شدن تشکیل می شوند.

– جایگزینی : بخش های سخت موجود زنده حل می شود و به وسیله مواد معدنی دیگر مانند کلسیت، سیلیکات، سولفید آهن یا آهن جایگزین می شود .

– کربونیزه شدن ( ذغال سنگی شدن ) : به این ترتیب که تنها کربن در نمونه باقی می ماند و عناصر دیگر، مانند هیدروژن، اکسیژن و نیتروژن از بین می روند.

– حفاظت از authigenic : محافظت در مقابل این که کالبد ها و قالب های موجودات زنده خراب یا حل شوند.

بیشتر جانوران فسیل نمی شوند. چراکه آنها به سادگی فاسد می شوند و می پوسند و به صورت فسیل ثبت نمی شوند. دیرینه شناسان تخمین می زنند که تنها درصد ناچیزی از دایناسورها فسیل هایشان پیدا شده یا پیدا خواهد شد.بیشتر اسکلت دایناسورها که در موزه ها نشان داده می شود واقعاً فسیل نیستند. آنها از جنس پشم شیشه سبک وزن هستند یا مشابه صمغ کاج هستند.

انواع فسیل :

فسیل ها را می توان به دو نوع تقسیم کرد :

بخش های فسیل شده بدن (استخوان ها، چنگال ها، دندان ها، پوست و غیره)

ردها یا اثرات به جا مانده فسیل شده (شامل جای پاها، لانه ها،‌ مدفوع، جای دندان و غیره) که حرکت ها و رفتارها دایناسور را ثبت می کند.

اشکال فسیل :

› فسیل های کالبدی : یک اثر فسیل شده به جا مانده از کالبد موجود زنده. مثل عکسی از موجود زنده

› فسیل های قالب گرفته شده : موقعی تشکیل شده که یک کالبد پر شده

› فسیل های ردها: لانه های فسیل شده، گاسترولیت، سوراخ های زیرزمینی، جاپاها و غیره

› فسیل های با شکل حقیقی

کاربرد فسیلها در زمین شناسی:

مهمترین کاربرد فسیلها در تعیین سن طبقات زمین می‌باشد.

فسیلها معرف شرایط محیطی جغرافیای دیرینه بوده و در این مورد اطلاعات با ارزشی را در اختیار دانشمندان قرار می‌دهند.

بیشتر فسیلها از کربنات ها و یا فسفات های ترکیب شده با مواد آلی تشکیل شده اند. آنها تحت تأثیرگرما ، فشار ، ترکیبات سیال اطرافشان و همه دیگر عوامل که خصوصیت سنگهای رسوبی را بعد از اینکه رسوب می کنند تغییر می دهند ، قرار دارند. بنابراین فسیلها شاخصهای حساس تغییر حرارت و ابزارهای قدرتمندی برای پیش بینی ذخیره زایشی هیدروکربن ها هستند.

همه این عنوان ها اطلاعاتی اساسی در تجزیه و تحلیل حوزه ه های رسوبی و اکتشاف زغال سنگ ، نفت و گاز که باقیمانده های زندگی قدیم هستند ، شرکت دارند.